Ngày 11/8, một sự cố hàng hải hiếm thấy và nghiêm trọng đã xảy ra gần bãi cạn Scarborough (khu vực thường xuyên diễn ra các tranh chấp căng thẳng giữa Philippines và Trung Quốc). Theo đó, hai tàu Trung Quốc, gồm tàu khu trục 164 của Hải quân Quân Giải phóng Nhân dân Trung Quốc (People’s Liberation Army Navy - PLAN) và tàu hải cảnh 3104 (China Coast Guard - CCG), đã bất ngờ va chạm trực diện với nhau trong quá trình truy đuổi tàu tuần duyên Philippines BRP Suluan. Vụ việc không chỉ gây chấn động bởi tính nguy hiểm, mà còn bởi sự tham gia bất thường của PLAN vào các hoạt động cưỡng ép trên tuyến đầu.
Theo các đoạn video do Lực lượng Bảo vệ Bờ biển Philippines (Philippines Coast Guard - PCG) công bố, PLAN 164 bất ngờ đổi hướng ở tốc độ cao, lao sát vào mạn phải BRP Suluan, chỉ cách vài mét. Ngay sau đó, CCG 3104, vốn đang bám sát tàu Philippines, lại đâm mạnh phần mũi vào mạn trái của PLAN 164. Cú va chạm này được Phát ngôn viên PCG Jay Tarriela mô tả là đã gây ra “thiệt hại đáng kể” (substantial damage), khiến tàu CCG 3104 “mất khả năng đi biển” (unseaworthy).
Vụ việc lập tức làm bùng lên những tranh cãi ngoại giao. Bộ Quốc phòng Trung Quốc cáo buộc phía Philippines đã “nhiều lần thực hiện các hành động nguy hiểm” (repeatedly carried out dangerous maneuvers), trong đó có việc “tăng tốc và rẽ gấp trước mũi tàu Trung Quốc” (high-speed charges and sharp turns across the bows of Chinese vessels). Tuy nhiên, các đoạn video do PCG công bố lại cho thấy một kịch bản khác. Chính các tàu Trung Quốc nhiều lần cắt ngang đường nhau trong quá trình truy đuổi BRP Suluan, khiến nguy cơ va chạm tăng cao.
Điểm đáng chú ý nhất trong sự cố lần này là vai trò của PLAN. Thông thường, các tàu PLAN hiếm khi trực tiếp tham gia các hành động cưỡng bức ở Biển Đông. Chiến thuật quen thuộc của Bắc Kinh là để CCG đảm nhiệm tuyến đầu, trong khi PLAN đứng phía sau làm lực lượng răn đe và ngăn chặn sự can thiệp từ bên ngoài. Việc PLAN 164 trực tiếp lao vào truy đuổi và thậm chí có động thái tấn công BRP Suluan dường như cho thấy sự thay đổi trong cách Trung Quốc triển khai lực lượng ở thời điểm hiện tại.
Bối cảnh vừa qua cũng có thể góp phần lý giải tại sao Bắc Kinh lựa chọn hành động quyết liệt đến vậy. Theo đó, ngày 11/8, Tổng thống Ferdinand Marcos Jr. khẳng định rằng “không có cách nào để Philippines đứng ngoài” trong một kịch bản xung đột liên quan đến Đài Loan. Tuyên bố này cho thấy lãnh đạo Philippines nhận thức rằng nước này sẽ khó tránh khỏi bị lôi kéo vào vòng xoáy xung đột giữa Đài Loan và Trung Quốc, dù muốn hay không.
Trước những thay đổi đó, Manila đang từng bước tái định vị mình như một trục chiến lược trong khu vực. Dưới thời Marcos, Thỏa thuận Hợp tác Quốc phòng Tăng cường (Enhanced Defense Cooperation Agreement) với Washington đang được mở rộng, cho phép quân đội Mỹ tiếp cận thêm nhiều căn cứ, trong đó có các địa điểm chỉ cách Đài Loan chưa đầy 500km. Bản Chiến lược An ninh Quốc gia (National Security Plan) 2023 - 2028 cũng lần đầu tiên liệt kê xung đột Đài Loan là một trong những mối đe dọa hàng đầu đối với Philippines. Cùng với đó, Manila đã tăng cường năng lực giám sát bờ biển tại eo biển Bashi (cửa ngõ chiến lược nằm giữa Philippines và Đài Loan), và cho phép Mỹ triển khai hệ thống tên lửa tầm xa Typhon tại khu vực phía Bắc quần đảo. Một loạt động thái vừa nêu rất có thể đã khiến Bắc Kinh coi là sự thách thức trực diện, từ đó điều động cả PLAN để gửi thông điệp răn đe đến Philippines.
Vụ va chạm ngày 11/8 vì thế không chỉ đơn thuần là một tai nạn kỹ thuật, mà có thể phản ánh một bước leo thang mới trong chiến dịch lâu dài của Trung Quốc, nhằm áp đặt các tuyên bố chủ quyền mở rộng ở Biển Đông. Thêm vào đó, vụ việc vừa qua có thể được xem là một trong những sự cố nguy hiểm nhất trong nhiều năm qua, thậm chí có nguy cơ sẽ để lại hệ quả lâu dài đối với cục diện an ninh khu vực. Cụ thể, Bắc Kinh có thể sẽ huy động hải quân tham gia trực tiếp và nhiều hơn trong các vụ va chạm tương lai, khiến các quốc gia trong khu vực có tranh chấp hàng hải với cường quốc này, đặc biệt là Philippines, gặp nhiều khó khăn hơn trong việc đối phó.
Tiếp sau đó, ngày 13/8, một máy bay của PCG chở theo nhóm phóng viên quốc tế đã bay qua khu vực Scarborough. Ngay lập tức, Không quân Trung Quốc điều động tiêm kích tiếp cận với cự ly nguy hiểm. Theo báo cáo, trong gần 20 phút đối đầu, chiến đấu cơ Trung Quốc có thời điểm chỉ còn cách máy bay Philippines khoảng 61m, gây nên một tình huống đầy rủi ro.
Chưa dừng lại ở đó, vào ngày 15/8, Australia và Philippines chính thức khởi động cuộc tập trận Alon 25. Đây là một sự kiện quy mô lớn, diễn ra từ ngày 15 - 29/8, với sự tham gia của hơn 3.600 binh sĩ thuộc Lực lượng Vũ trang Philippines và Lực lượng Phòng vệ Australia. Đáng chú ý, ngoài hai nước chủ trì, cuộc tập trận còn có sự góp mặt của Hải quân Hoàng gia Canada và Lực lượng Luân phiên Thủy quân Lục chiến Mỹ, cùng với sự tham dự của Indonesia với vai trò quan sát viên. Điều này đã khiến Alon 25 trở thành đợt diễn tập đa phương có quy mô lớn nhất từ trước đến nay trong khuôn khổ hợp tác quốc phòng giữa Philippines và Australia, đồng thời cũng là hoạt động huấn luyện chung ở nước ngoài lớn nhất của Australia trong năm nay.
Sự kiện giữa tháng 8 nhanh chóng khiến Trung Quốc phản ứng gay gắt. Theo báo cáo của quân đội Philippines vào ngày 20/8, Bắc Kinh đã triển khai đồng thời nhiều lớp lực lượng ở khu vực nhạy cảm quanh Bãi Cỏ Mây (Second Thomas Shoal). Cụ thể, các tàu CCG (5 chiếc) và dân quân biển (9 chiếc) Trung Quốc được huy động với mật độ cao, đi kèm là một đội tàu cao tốc (11 chiếc), trong đó một số chiếc lắp đặt súng máy hạng nặng. Trên không, một trực thăng và một máy bay không người lái liên tục giám sát, thể hiện mức độ hiện diện quyết liệt bất thường.
Đáng chú ý, một trong số các tàu Trung Quốc đã tiếp cận BRP Sierra Madre (con tàu chiến cũ mà Philippines cố tình cho mắc cạn tại Bãi Cỏ Mây kể từ năm 1999 để duy trì sự hiện diện ở thực thể này) chỉ với khoảng cách 50m. Quân đội Philippines buộc phải điều hai tàu tuần tra ra ngăn chặn, nhằm tránh nguy cơ Trung Quốc áp sát hơn.
Trước tình hình đó, CCG phát đi tuyên bố yêu cầu Manila “ngừng ngay lập tức các hoạt động vi phạm, khiêu khích, và cáo buộc sai sự thật” (immediately stop all infringement activities, provocations and false accusations), đồng thời khẳng định sẽ tiếp tục triển khai các biện pháp “thực thi pháp luật” (law enforcement activities) trong khu vực.
Các sự kiện “ăn miếng trả miếng” dồn dập phản ánh thực tế là, trong khi Manila nỗ lực tăng cường và mở rộng hợp tác quốc phòng với các đối tác truyền thống và mới nổi để gia tăng khả năng răn đe, thì Bắc Kinh cũng tăng cường triển khai lực lượng tại thực địa, đặc biệt ở những điểm chiến lược như Bãi Cỏ Mây và Scarborough. Đây là minh chứng cho vòng xoáy bất ổn an ninh tại Biển Đông đang ngày càng leo thang. Tại vùng biển này, các động thái quân sự và bán quân sự liên tiếp được triển khai như các hành động để gây áp lực chính trị.
Tình hình khó mà tốt đẹp
Trở lại khoảng một năm trước (vào tháng 7), Philippines và Trung Quốc đã ký kết thỏa thuận tạm thời về việc tiếp tế cho binh lính Manila đóng quân tại Bãi Cỏ Mây. Căn cứ theo thỏa thuận, hai nước cam kết chấm dứt đối đầu tại Bãi Cỏ Mây và sẽ tích cực duy trì đối thoại và tham vấn để giảm căng thẳng.
Tuy nhiên, chỉ một tháng sau, xung đột lại nổ ra tại Bãi Cỏ Mây khi các tàu CCG đã đâm vào tàu của Philippines. Cùng với đó, các vụ va chạm đã mở rộng thêm một điểm nóng mới là Bãi Sa Bin (Sabina Shoal), khi Trung Quốc gây áp lực lớn buộc Philippines phải đưa tàu rời đi, và tạm từ bỏ nỗ lực chiếm đóng thực thể này. Sang năm nay, hai quốc gia đã mở ra một hướng xung đột mới, đó là cạnh tranh nhau ở Đá Hoài Ân (Sandy Cay), với việc Bắc Kinh đưa lực lượng lên cắm cờ tại đây, và Manila sau đó phản ứng bằng một động thái tương tự.
Ngoài ra, hồi tháng 5, Trung Quốc cũng lần đầu tiên sử dụng vòi rồng để nhắm vào các tàu nghiên cứu của Cục Thủy sản và Tài nguyên Thủy sản Philippines (Bureau of Fisheries and Aquatic Resources), có thể là một dấu hiệu cho thấy Trung Quốc đang mở rộng phạm vi và mức độ cưỡng ép, không chỉ với lực lượng quân sự hay tuần duyên Philippines, mà cả với các cơ quan dân sự.
Bên cạnh đó, ngày 12/7, tàu BRP Teresa Magbanua của PCG đã phát hiện và đánh chặn tàu giám sát điện tử Tianwangxing của PLAN, cùng tàu CCG 4203 hộ tống, khi cả hai xuất hiện cách quần đảo Philippines khoảng 70 hải lý về phía Tây. Đáng chú ý, bên cạnh nhóm này sau đó còn có sự tham gia của tàu khu trục tên lửa dẫn đường Quế Lâm (Guilin) của PLAN.
Trong khi Trung Quốc không ngừng gia tăng các hành động gây hấn, thì Philippines cũng quyết không lùi bước. Ngoài các động thái ngăn chặn Bắc Kinh như đã nêu ở trên, hồi tháng 1, Manila đã công bố một bước đi chiến lược nhằm tăng cường năng lực bảo vệ yêu sách chủ quyền trên Biển Đông. Theo đó, các hoạt động tuần tra đơn lẻ của từng tàu (thường được ví như những “con sói đơn độc” - lone wolf) sẽ được thay thế bằng các “nhóm tác chiến mặt nước” (surface action groups), gồm nhiều tàu chiến phối hợp tuần tra cùng lúc.
Đại úy John Percie Alcos, Phát ngôn viên của Hải quân Philippines, cho biết sự thay đổi này nhằm đảm bảo lực lượng hải quân có thể bao quát đồng thời nhiều khu vực thuộc quyền tài phán của Manila, đồng thời nâng cao năng lực răn đe trước các hành động xâm phạm. Ông Alcos nhấn mạnh rằng hầu hết các tàu chiến ngoài khơi của Philippines hiện đều được trang bị khả năng tác chiến chống tàu ngầm, một yếu tố then chốt giúp mở rộng phạm vi hoạt động và tăng cường hiệu quả tuần tra.
Cách tiếp cận mới này là một phần của Khái niệm Phòng thủ Quần đảo Toàn diện (Comprehensive Archipelagic Defense Concept - CADC) mà chính quyền Philippines đang triển khai. CADC được thiết kế nhằm củng cố năng lực phòng thủ lãnh thổ, bảo vệ vùng đặc quyền kinh tế, và chuẩn bị cho các tình huống đòi hỏi phải ứng phó đồng thời ở nhiều hướng biển khác nhau. Cũng theo ông Alcos, việc tổ chức theo nhóm tác chiến sẽ giúp hải quân hiện diện mạnh mẽ hơn tại các vùng biển đang tranh chấp, thể hiện quyết tâm bảo vệ chủ quyền.
Mới đây hơn, vào ngày 14/8, Đại sứ Philippines tại Washington Jose Manuel Gallego Romualdez tiết lộ rằng hai bên đang thảo luận về khả năng triển khai thêm các bệ phóng tên lửa tại quốc đảo này. Động thái này có thể sẽ giúp tăng đáng kể khả năng răn đe của Manila trước các thách thức trên biển. Cùng với đó, vào ngày 18/8, tập đoàn quốc phòng Lockheed Martin (đối tác lớn của Bộ Quốc phòng Mỹ) thông báo sẽ hợp tác với Đại học Southern Methodist, và các tổ chức học thuật, công nghiệp tại Philippines để thành lập một trung tâm nghiên cứu và phát triển ngay tại Manila. Sáng kiến này được kỳ vọng sẽ đẩy nhanh tiến độ đổi mới công nghệ, thúc đẩy nghiên cứu chung, và đặc biệt là đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao để phục vụ trong lĩnh vực quốc phòng của Philippines.
Điểm lại một loạt sự kiện xảy ra trong những tháng vừa qua, kết hợp với sự nóng lên về tình hình thực địa trong tháng 8, ta có thể nhận thấy, tình hình Biển Đông trong thời gian tới nhiều khả năng sẽ tiếp tục phức tạp và căng thẳng. Động lực lớn nhất là cả Trung Quốc và Philippines đều quyết tâm theo đuổi các mục tiêu của mình.
Với đà căng thẳng hiện tại, Bắc Kinh có thể sẽ tiếp tục tăng cường hiện diện hải quân và hải cảnh tại các điểm nóng như Bãi Cỏ Mây, Scarborough, đồng thời mở rộng phạm vi cưỡng ép cả với lực lượng dân sự của Philippines. Việc PLAN xuất hiện ngày càng thường xuyên ở tuyến đầu là tín hiệu cho thấy Trung Quốc sẵn sàng leo thang nếu cho rằng “cần thiết”, nhằm gửi thông điệp răn đe mạnh mẽ hơn tới Philippines và các đối tác an ninh của quốc đảo này, trong đó có Mỹ.
Ở chiều ngược lại, việc Philippines lùi bước là rất khó xảy ra, bởi chính quyền Marcos đã xác định rõ Biển Đông và kịch bản xung đột Đài Loan là những mối đe dọa an ninh quan trọng. Những bước đi như tái cấu trúc năng lực hải quân theo hướng nhóm tác chiến mặt nước, triển khai CADC, hay đẩy mạnh hợp tác quân sự với Mỹ và đồng minh… sẽ tiếp tục được chính quyền Marcos thúc đẩy nhằm tạo thế cân bằng trên thực địa.
Hơn nữa, vào ngày 26/8, Chuẩn đô đốc Roy Vincent Trinidad, Phát ngôn viên về các hoạt động trên vùng biển Tây Philippines (tức Biển Đông), nhấn mạnh rằng Manila đã chuẩn bị các phương án ứng phó dự phòng để sẵn sàng đối phó với bất kỳ động thái leo thang nào từ phía Trung Quốc, và bất kỳ hành động nào của Bắc Kinh nhằm kéo đi, hay phá dỡ con tàu chiến đang bị mắc cạn tại Bãi Cỏ Mây đều sẽ bị xem là hành động vượt qua “lằn ranh đỏ” (red line).
***
Trong bối cảnh căng thẳng thường trực, nguy cơ va chạm ngoài ý muốn hoặc sự cố leo thang quân sự, như vụ va chạm tại Scarborough hay việc Trung Quốc sử dụng vòi rồng, laser để uy hiếp lực lượng chấp pháp của Philippines sẽ tiếp tục, và thậm chí có thể gia tăng. Các hành động “nắn gân” Manila của Bắc Kinh không chỉ đẩy quan hệ Trung Quốc - Philippines vào vòng đối đầu căng thẳng, mà còn có nguy cơ kéo theo sự can dự sâu hơn của các cường quốc bên ngoài (như Mỹ, Nhật Bản, Australia…), khiến Biển Đông tiếp tục trở thành tâm điểm của bất ổn địa chính trị trong khu vực. Trong tương lai gần, có lẽ khó mà chứng kiến việc Trung Quốc và Philippines nhượng bộ ở Biển Đông. Ngược lại, vòng xoáy cạnh tranh và răn đe lẫn nhau nhiều khả năng sẽ còn tiếp diễn, khiến cục diện an ninh khu vực càng thêm bất ổn.
Ngày 11/8, một sự cố hàng hải hiếm thấy và nghiêm trọng đã xảy ra gần bãi cạn Scarborough (khu vực thường xuyên diễn ra các tranh chấp căng thẳng giữa Philippines và Trung Quốc). Theo đó, hai tàu Trung Quốc, gồm tàu khu trục 164 của Hải quân Quân Giải phóng Nhân dân Trung Quốc (People’s Liberation Army Navy - PLAN) và tàu hải cảnh 3104 (China Coast Guard - CCG), đã bất ngờ va chạm trực diện với nhau trong quá trình truy đuổi tàu tuần duyên Philippines BRP Suluan. Vụ việc không chỉ gây chấn động bởi tính nguy hiểm, mà còn bởi sự tham gia bất thường của PLAN vào các hoạt động cưỡng ép trên tuyến đầu.
Theo các đoạn video do Lực lượng Bảo vệ Bờ biển Philippines (Philippines Coast Guard - PCG) công bố, PLAN 164 bất ngờ đổi hướng ở tốc độ cao, lao sát vào mạn phải BRP Suluan, chỉ cách vài mét. Ngay sau đó, CCG 3104, vốn đang bám sát tàu Philippines, lại đâm mạnh phần mũi vào mạn trái của PLAN 164. Cú va chạm này được Phát ngôn viên PCG Jay Tarriela mô tả là đã gây ra “thiệt hại đáng kể” (substantial damage), khiến tàu CCG 3104 “mất khả năng đi biển” (unseaworthy).
Vụ việc lập tức làm bùng lên những tranh cãi ngoại giao. Bộ Quốc phòng Trung Quốc cáo buộc phía Philippines đã “nhiều lần thực hiện các hành động nguy hiểm” (repeatedly carried out dangerous maneuvers), trong đó có việc “tăng tốc và rẽ gấp trước mũi tàu Trung Quốc” (high-speed charges and sharp turns across the bows of Chinese vessels). Tuy nhiên, các đoạn video do PCG công bố lại cho thấy một kịch bản khác. Chính các tàu Trung Quốc nhiều lần cắt ngang đường nhau trong quá trình truy đuổi BRP Suluan, khiến nguy cơ va chạm tăng cao.
Điểm đáng chú ý nhất trong sự cố lần này là vai trò của PLAN. Thông thường, các tàu PLAN hiếm khi trực tiếp tham gia các hành động cưỡng bức ở Biển Đông. Chiến thuật quen thuộc của Bắc Kinh là để CCG đảm nhiệm tuyến đầu, trong khi PLAN đứng phía sau làm lực lượng răn đe và ngăn chặn sự can thiệp từ bên ngoài. Việc PLAN 164 trực tiếp lao vào truy đuổi và thậm chí có động thái tấn công BRP Suluan dường như cho thấy sự thay đổi trong cách Trung Quốc triển khai lực lượng ở thời điểm hiện tại.
Bối cảnh vừa qua cũng có thể góp phần lý giải tại sao Bắc Kinh lựa chọn hành động quyết liệt đến vậy. Theo đó, ngày 11/8, Tổng thống Ferdinand Marcos Jr. khẳng định rằng “không có cách nào để Philippines đứng ngoài” trong một kịch bản xung đột liên quan đến Đài Loan. Tuyên bố này cho thấy lãnh đạo Philippines nhận thức rằng nước này sẽ khó tránh khỏi bị lôi kéo vào vòng xoáy xung đột giữa Đài Loan và Trung Quốc, dù muốn hay không.
Trước những thay đổi đó, Manila đang từng bước tái định vị mình như một trục chiến lược trong khu vực. Dưới thời Marcos, Thỏa thuận Hợp tác Quốc phòng Tăng cường (Enhanced Defense Cooperation Agreement) với Washington đang được mở rộng, cho phép quân đội Mỹ tiếp cận thêm nhiều căn cứ, trong đó có các địa điểm chỉ cách Đài Loan chưa đầy 500km. Bản Chiến lược An ninh Quốc gia (National Security Plan) 2023 - 2028 cũng lần đầu tiên liệt kê xung đột Đài Loan là một trong những mối đe dọa hàng đầu đối với Philippines. Cùng với đó, Manila đã tăng cường năng lực giám sát bờ biển tại eo biển Bashi (cửa ngõ chiến lược nằm giữa Philippines và Đài Loan), và cho phép Mỹ triển khai hệ thống tên lửa tầm xa Typhon tại khu vực phía Bắc quần đảo. Một loạt động thái vừa nêu rất có thể đã khiến Bắc Kinh coi là sự thách thức trực diện, từ đó điều động cả PLAN để gửi thông điệp răn đe đến Philippines.
Vụ va chạm ngày 11/8 vì thế không chỉ đơn thuần là một tai nạn kỹ thuật, mà có thể phản ánh một bước leo thang mới trong chiến dịch lâu dài của Trung Quốc, nhằm áp đặt các tuyên bố chủ quyền mở rộng ở Biển Đông. Thêm vào đó, vụ việc vừa qua có thể được xem là một trong những sự cố nguy hiểm nhất trong nhiều năm qua, thậm chí có nguy cơ sẽ để lại hệ quả lâu dài đối với cục diện an ninh khu vực. Cụ thể, Bắc Kinh có thể sẽ huy động hải quân tham gia trực tiếp và nhiều hơn trong các vụ va chạm tương lai, khiến các quốc gia trong khu vực có tranh chấp hàng hải với cường quốc này, đặc biệt là Philippines, gặp nhiều khó khăn hơn trong việc đối phó.
Tiếp sau đó, ngày 13/8, một máy bay của PCG chở theo nhóm phóng viên quốc tế đã bay qua khu vực Scarborough. Ngay lập tức, Không quân Trung Quốc điều động tiêm kích tiếp cận với cự ly nguy hiểm. Theo báo cáo, trong gần 20 phút đối đầu, chiến đấu cơ Trung Quốc có thời điểm chỉ còn cách máy bay Philippines khoảng 61m, gây nên một tình huống đầy rủi ro.
Chưa dừng lại ở đó, vào ngày 15/8, Australia và Philippines chính thức khởi động cuộc tập trận Alon 25. Đây là một sự kiện quy mô lớn, diễn ra từ ngày 15 - 29/8, với sự tham gia của hơn 3.600 binh sĩ thuộc Lực lượng Vũ trang Philippines và Lực lượng Phòng vệ Australia. Đáng chú ý, ngoài hai nước chủ trì, cuộc tập trận còn có sự góp mặt của Hải quân Hoàng gia Canada và Lực lượng Luân phiên Thủy quân Lục chiến Mỹ, cùng với sự tham dự của Indonesia với vai trò quan sát viên. Điều này đã khiến Alon 25 trở thành đợt diễn tập đa phương có quy mô lớn nhất từ trước đến nay trong khuôn khổ hợp tác quốc phòng giữa Philippines và Australia, đồng thời cũng là hoạt động huấn luyện chung ở nước ngoài lớn nhất của Australia trong năm nay.
Sự kiện giữa tháng 8 nhanh chóng khiến Trung Quốc phản ứng gay gắt. Theo báo cáo của quân đội Philippines vào ngày 20/8, Bắc Kinh đã triển khai đồng thời nhiều lớp lực lượng ở khu vực nhạy cảm quanh Bãi Cỏ Mây (Second Thomas Shoal). Cụ thể, các tàu CCG (5 chiếc) và dân quân biển (9 chiếc) Trung Quốc được huy động với mật độ cao, đi kèm là một đội tàu cao tốc (11 chiếc), trong đó một số chiếc lắp đặt súng máy hạng nặng. Trên không, một trực thăng và một máy bay không người lái liên tục giám sát, thể hiện mức độ hiện diện quyết liệt bất thường.
Đáng chú ý, một trong số các tàu Trung Quốc đã tiếp cận BRP Sierra Madre (con tàu chiến cũ mà Philippines cố tình cho mắc cạn tại Bãi Cỏ Mây kể từ năm 1999 để duy trì sự hiện diện ở thực thể này) chỉ với khoảng cách 50m. Quân đội Philippines buộc phải điều hai tàu tuần tra ra ngăn chặn, nhằm tránh nguy cơ Trung Quốc áp sát hơn.
Trước tình hình đó, CCG phát đi tuyên bố yêu cầu Manila “ngừng ngay lập tức các hoạt động vi phạm, khiêu khích, và cáo buộc sai sự thật” (immediately stop all infringement activities, provocations and false accusations), đồng thời khẳng định sẽ tiếp tục triển khai các biện pháp “thực thi pháp luật” (law enforcement activities) trong khu vực.
Các sự kiện “ăn miếng trả miếng” dồn dập phản ánh thực tế là, trong khi Manila nỗ lực tăng cường và mở rộng hợp tác quốc phòng với các đối tác truyền thống và mới nổi để gia tăng khả năng răn đe, thì Bắc Kinh cũng tăng cường triển khai lực lượng tại thực địa, đặc biệt ở những điểm chiến lược như Bãi Cỏ Mây và Scarborough. Đây là minh chứng cho vòng xoáy bất ổn an ninh tại Biển Đông đang ngày càng leo thang. Tại vùng biển này, các động thái quân sự và bán quân sự liên tiếp được triển khai như các hành động để gây áp lực chính trị.
Tình hình khó mà tốt đẹp
Trở lại khoảng một năm trước (vào tháng 7), Philippines và Trung Quốc đã ký kết thỏa thuận tạm thời về việc tiếp tế cho binh lính Manila đóng quân tại Bãi Cỏ Mây. Căn cứ theo thỏa thuận, hai nước cam kết chấm dứt đối đầu tại Bãi Cỏ Mây và sẽ tích cực duy trì đối thoại và tham vấn để giảm căng thẳng.
Tuy nhiên, chỉ một tháng sau, xung đột lại nổ ra tại Bãi Cỏ Mây khi các tàu CCG đã đâm vào tàu của Philippines. Cùng với đó, các vụ va chạm đã mở rộng thêm một điểm nóng mới là Bãi Sa Bin (Sabina Shoal), khi Trung Quốc gây áp lực lớn buộc Philippines phải đưa tàu rời đi, và tạm từ bỏ nỗ lực chiếm đóng thực thể này. Sang năm nay, hai quốc gia đã mở ra một hướng xung đột mới, đó là cạnh tranh nhau ở Đá Hoài Ân (Sandy Cay), với việc Bắc Kinh đưa lực lượng lên cắm cờ tại đây, và Manila sau đó phản ứng bằng một động thái tương tự.
Ngoài ra, hồi tháng 5, Trung Quốc cũng lần đầu tiên sử dụng vòi rồng để nhắm vào các tàu nghiên cứu của Cục Thủy sản và Tài nguyên Thủy sản Philippines (Bureau of Fisheries and Aquatic Resources), có thể là một dấu hiệu cho thấy Trung Quốc đang mở rộng phạm vi và mức độ cưỡng ép, không chỉ với lực lượng quân sự hay tuần duyên Philippines, mà cả với các cơ quan dân sự.
Bên cạnh đó, ngày 12/7, tàu BRP Teresa Magbanua của PCG đã phát hiện và đánh chặn tàu giám sát điện tử Tianwangxing của PLAN, cùng tàu CCG 4203 hộ tống, khi cả hai xuất hiện cách quần đảo Philippines khoảng 70 hải lý về phía Tây. Đáng chú ý, bên cạnh nhóm này sau đó còn có sự tham gia của tàu khu trục tên lửa dẫn đường Quế Lâm (Guilin) của PLAN.
Trong khi Trung Quốc không ngừng gia tăng các hành động gây hấn, thì Philippines cũng quyết không lùi bước. Ngoài các động thái ngăn chặn Bắc Kinh như đã nêu ở trên, hồi tháng 1, Manila đã công bố một bước đi chiến lược nhằm tăng cường năng lực bảo vệ yêu sách chủ quyền trên Biển Đông. Theo đó, các hoạt động tuần tra đơn lẻ của từng tàu (thường được ví như những “con sói đơn độc” - lone wolf) sẽ được thay thế bằng các “nhóm tác chiến mặt nước” (surface action groups), gồm nhiều tàu chiến phối hợp tuần tra cùng lúc.
Đại úy John Percie Alcos, Phát ngôn viên của Hải quân Philippines, cho biết sự thay đổi này nhằm đảm bảo lực lượng hải quân có thể bao quát đồng thời nhiều khu vực thuộc quyền tài phán của Manila, đồng thời nâng cao năng lực răn đe trước các hành động xâm phạm. Ông Alcos nhấn mạnh rằng hầu hết các tàu chiến ngoài khơi của Philippines hiện đều được trang bị khả năng tác chiến chống tàu ngầm, một yếu tố then chốt giúp mở rộng phạm vi hoạt động và tăng cường hiệu quả tuần tra.
Cách tiếp cận mới này là một phần của Khái niệm Phòng thủ Quần đảo Toàn diện (Comprehensive Archipelagic Defense Concept - CADC) mà chính quyền Philippines đang triển khai. CADC được thiết kế nhằm củng cố năng lực phòng thủ lãnh thổ, bảo vệ vùng đặc quyền kinh tế, và chuẩn bị cho các tình huống đòi hỏi phải ứng phó đồng thời ở nhiều hướng biển khác nhau. Cũng theo ông Alcos, việc tổ chức theo nhóm tác chiến sẽ giúp hải quân hiện diện mạnh mẽ hơn tại các vùng biển đang tranh chấp, thể hiện quyết tâm bảo vệ chủ quyền.
Mới đây hơn, vào ngày 14/8, Đại sứ Philippines tại Washington Jose Manuel Gallego Romualdez tiết lộ rằng hai bên đang thảo luận về khả năng triển khai thêm các bệ phóng tên lửa tại quốc đảo này. Động thái này có thể sẽ giúp tăng đáng kể khả năng răn đe của Manila trước các thách thức trên biển. Cùng với đó, vào ngày 18/8, tập đoàn quốc phòng Lockheed Martin (đối tác lớn của Bộ Quốc phòng Mỹ) thông báo sẽ hợp tác với Đại học Southern Methodist, và các tổ chức học thuật, công nghiệp tại Philippines để thành lập một trung tâm nghiên cứu và phát triển ngay tại Manila. Sáng kiến này được kỳ vọng sẽ đẩy nhanh tiến độ đổi mới công nghệ, thúc đẩy nghiên cứu chung, và đặc biệt là đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao để phục vụ trong lĩnh vực quốc phòng của Philippines.
Điểm lại một loạt sự kiện xảy ra trong những tháng vừa qua, kết hợp với sự nóng lên về tình hình thực địa trong tháng 8, ta có thể nhận thấy, tình hình Biển Đông trong thời gian tới nhiều khả năng sẽ tiếp tục phức tạp và căng thẳng. Động lực lớn nhất là cả Trung Quốc và Philippines đều quyết tâm theo đuổi các mục tiêu của mình.
Với đà căng thẳng hiện tại, Bắc Kinh có thể sẽ tiếp tục tăng cường hiện diện hải quân và hải cảnh tại các điểm nóng như Bãi Cỏ Mây, Scarborough, đồng thời mở rộng phạm vi cưỡng ép cả với lực lượng dân sự của Philippines. Việc PLAN xuất hiện ngày càng thường xuyên ở tuyến đầu là tín hiệu cho thấy Trung Quốc sẵn sàng leo thang nếu cho rằng “cần thiết”, nhằm gửi thông điệp răn đe mạnh mẽ hơn tới Philippines và các đối tác an ninh của quốc đảo này, trong đó có Mỹ.
Ở chiều ngược lại, việc Philippines lùi bước là rất khó xảy ra, bởi chính quyền Marcos đã xác định rõ Biển Đông và kịch bản xung đột Đài Loan là những mối đe dọa an ninh quan trọng. Những bước đi như tái cấu trúc năng lực hải quân theo hướng nhóm tác chiến mặt nước, triển khai CADC, hay đẩy mạnh hợp tác quân sự với Mỹ và đồng minh… sẽ tiếp tục được chính quyền Marcos thúc đẩy nhằm tạo thế cân bằng trên thực địa.
Hơn nữa, vào ngày 26/8, Chuẩn đô đốc Roy Vincent Trinidad, Phát ngôn viên về các hoạt động trên vùng biển Tây Philippines (tức Biển Đông), nhấn mạnh rằng Manila đã chuẩn bị các phương án ứng phó dự phòng để sẵn sàng đối phó với bất kỳ động thái leo thang nào từ phía Trung Quốc, và bất kỳ hành động nào của Bắc Kinh nhằm kéo đi, hay phá dỡ con tàu chiến đang bị mắc cạn tại Bãi Cỏ Mây đều sẽ bị xem là hành động vượt qua “lằn ranh đỏ” (red line).
***
Trong bối cảnh căng thẳng thường trực, nguy cơ va chạm ngoài ý muốn hoặc sự cố leo thang quân sự, như vụ va chạm tại Scarborough hay việc Trung Quốc sử dụng vòi rồng, laser để uy hiếp lực lượng chấp pháp của Philippines sẽ tiếp tục, và thậm chí có thể gia tăng. Các hành động “nắn gân” Manila của Bắc Kinh không chỉ đẩy quan hệ Trung Quốc - Philippines vào vòng đối đầu căng thẳng, mà còn có nguy cơ kéo theo sự can dự sâu hơn của các cường quốc bên ngoài (như Mỹ, Nhật Bản, Australia…), khiến Biển Đông tiếp tục trở thành tâm điểm của bất ổn địa chính trị trong khu vực. Trong tương lai gần, có lẽ khó mà chứng kiến việc Trung Quốc và Philippines nhượng bộ ở Biển Đông. Ngược lại, vòng xoáy cạnh tranh và răn đe lẫn nhau nhiều khả năng sẽ còn tiếp diễn, khiến cục diện an ninh khu vực càng thêm bất ổn.
Từ khoá: asdasd
